MAHMUDXO‘JA BEHBUDIY: JADIDCHILIK MAFKURASI, MILLIY MATBUOT VA SAHNA MADANIYATINING SHAKLLANISHIDA TUTGAN O‘RNI
Keywords:
Kalit so‘zlar: Mahmudxo‘ja Behbudiy, jadidchilik, ma’rifatparvarlik, milliy matbuot, Oyna jurnali, Samarqand gazetasi, Padarkush dramasi, ijtimoiy tanqid, milliy uyg‘onish, Turkiston modernizatsiyasi, teatr.Abstract
Annotatsiya: Ushbu maqola Mahmudxo‘ja Behbudiyning XX asr boshlaridagi Turkiston ijtimoiy-madaniy hayotidagi o‘rnini uch yo‘nalishda: jadidchilik mafkurasi, milliy matbuot amaliyoti va sahna (drama) madaniyatining shakllanishi kesishmasida tadqiq etadi. Tadqiqotda Behbudiyning publitsistik merosi, tahririy strategiyalari, ta’lim islohoti haqidagi qarashlari hamda dramatik asarlari orqali jamiyatdagi jaholat, savodsizlik va ijtimoiy sustkashlikni tanqid qilish mexanizmlari yoritiladi. Metodologik yondashuv sifatida tarixiy-qiyosiy tahlil, matn va diskurs tahlili, shuningdek, kontent tahlili qo‘llanib, Behbudiyning gazetachilikdagi til soddalashtirish, mavzu tanlash, auditoriya bilan muloqot o‘rnatish usullari hamda teatrni ommaviy ma’rifat vositasiga aylantirishdagi roli ko‘rsatib beriladi. Maqola Behbudiy fenomenini “ma’rifat tashabbuskori-tahrirchi-dramaturg” uchligi sifatida talqin qilib, uning yangi usul maktablari g‘oyalarini tarqatish, mahalliy jamoatchilik fikrini shakllantirish va sahna orqali ijtimoiy muammolarni ommaga olib chiqishdagi tizimli sa’y-harakatlarini qayta baholaydi. Natijalar Behbudiy merosini bir yoqlama “jadid arbobi” sifatida emas, balki zamonaviy kommunikatsiya maydoni (matbuot, sahna, ma’rifiy tarmoq)ni kompleks ravishda barpo etgan intellektual sifatida ko‘rishga imkon beradi.
References
1. Behbudiy, M. (1913–1915). Oyna jurnali materiallari. Samarqand.
2. Behbudiy, M. (1914). Padarkush. Samarqand: Tipografiya.
3. Qosimov, B. (1999). Milliy uyg‘onish davri adabiyoti. Toshkent: Ma’naviyat.
4. Zohidov, Z. (1994). Jadidchilik va ma’rifat. Toshkent: O‘qituvchi.
5. Mirziyoyev, Sh. (2017). Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. Toshkent: O‘zbekiston.
6. Saidov, A. (2005). “Mahmudxo‘ja Behbudiy va Turkiston jadidchilik harakati.” O‘zbekiston tarixi jurnali, №3.
7. Allworth, E. (1967). The Modern Uzbeks: From the Fourteenth Century to the Present. Stanford University Press.
8. Adeeb Khalid. (1998). The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia. University of California Press.
9. Shamsutdinov, R. (2010). O‘zbek jadidchiligi tarixi. Toshkent: Yangi asr avlodi.
10. Muhammadjonov, A. (2013). “Behbudiy dramaturgiyasida ijtimoiy tanqid.” Sharq yulduzi, №5.
