INTERNETDAGI YOLG‘ON AXBOROTLARGA QARSHI KURASH
Keywords:
Kalit so‘zlar: Internetda yolg‘on axborot, dezinformatsiya, misinformatsiya, malinformatsiya, faktcheking, OSINT, media savodxonlik, algoritmik filtrlar, aks-sado kamerasi (echo chamber), kognitiv og‘ishlar, deepfake, bot tarmoqlari, platforma siyosati, raqamli etikasi, regulyatsiya, verifikatsiya.Abstract
Annotatsiya: Ushbu maqola internetdagi yolg‘on axborotning ko‘rinishlari, tarqalish mexanizmlari va unga qarshi kurashishning samarali usullarini tahlil qiladi. Tadqiqotda dezinformatsiya, misinformatsiya va malinformatsiya tushunchalari chegaralanib, ularni kuchaytiruvchi omillar sifatida ijtimoiy tarmoqlardagi algoritmik filtrlar, aks-sado kamerasi effekti, kognitiv og‘ishlar hamda bot tarmoqlari ko‘rsatib o‘tiladi. Maqola faktcheking va OSINT amaliyotlari, “prebunking” va “debunking” yondashuvlari, raqamli media savodxonlikni oshirish, shuningdek, platformalar siyosati va mahalliy-huquqiy tartibotlar o‘rtasidagi hamkorlikni o‘z ichiga olgan kompleks strategiyani taklif etadi. Muallif “3S” konseptual modeli (manba – source, signal – signal/indikatorlar, spread – tarqalish)ni taklif qilib, yolg‘on axborotni erta aniqlash va tarqalishini cheklash bo‘yicha bosqichma-bosqich amaliy choralarni bayon etadi. Natijada foydalanuvchi darajasida (savodxonlik va tekshiruv odatlari), redaksiyalar darajasida (verifikatsiya protokollari) va platforma darajasida (shaffoflik, moderatsiya) uyg‘un choralar majmui internet ekotizimida haqiqatni mustahkamlashga xizmat qilishi asoslanadi.
References
1. Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science, 359(6380), 1146–1151. edoc.coe.int
2. Wardle, C., & Derakhshan, H. (2017). Information Disorder: Toward an interdisciplinary framework for research and policy making. Council of Europe report DGI(2017)09. science.org
3. Lewandowsky, S., Cook, J., Ecker, U. K. H., & van der Linden, S. (2020). The Debunking Handbook 2020. First Draft
4. Roozenbeek, J., & van der Linden, S. (2019). Fake news game confers psychological resistance against online misinformation. Palgrave Communications, 5, 65. Nature
5. Allen, J., Arechar, A. A., Pennycook, G., & Rand, D. (2021). Scaling up fact-checking using the wisdom of crowds. Science Advances, 7(36), eabf4393. science.orgPMC
6. Pennycook, G., & Rand, D. G. (2021). Shifting attention to accuracy can reduce misinformation online. Nature, 592, 590–595. PubMed
7. Pennycook, G., Bear, A., Collins, E. T., & Rand, D. G. (2020). The Implied Truth Effect: Attaching warnings to a subset of fake news stories increases perceived accuracy of stories without warnings. Journal of Experimental Psychology: General, 149(9), 1608–1613. papers.ssrn.com
8. UNESCO (2018). Journalism, ‘Fake News’ & Disinformation: Handbook for Journalism Education and Training. UNESCO Series on Journalism Education. Center for Climate Change Communication
9. European Journalism Centre (2021). Verification Handbook for Disinformation and Media Manipulation. EJC. DataJournalism.com
10. World Health Organization et al. (2020, 23 September). Managing the COVID-19 infodemic: Promoting healthy behaviours and mitigating the harm from misinformation and disinformation (Joint Statement). Jahon Sog'liqni Saqlash Tashkiloti
11. World Health Organization (2020). Managing the COVID-19 infodemic (Technical consultation report). WHO Ilovalari
12. European Commission (2022). The EU Digital Services Act (DSA): Ensuring a safe and accountable online environment. European Commission
13. European Commission (2022). The 2022 Strengthened Code of Practice on Disinformation. digital-strategy.ec.europa.eu+1
14. European Commission (2024). Guidelines for providers of VLOPs and VLOSEs on the mitigation of systemic risks for electoral processes (OJ C 2024/3014).