QANDSIZ DIABET KELIB CHIQISHINI BIOKIMYOVIY MEXANIZMI.
Abstract
Dolzarbligi: Qandsiz diabet (Diabetes insipidus) — bu gidratatsiya (tanada suvsizlanish) va elektrolit muvozanatining buzilishiga olib keluvchi, organizmda suvni qayta so‘rish jarayonining buzilishi bilan kechadigan endokrin kasallikdir. Ushbu kasallikning rivojlanishining asosiy sababi — **antidiuretik gormon (ADG yoki vazopressin)**ning yetishmovchiligi yoki buyrak to‘qimalarining gormonga nisbatan rezistentligi hisoblanadi. ADGning biokimyoviy roli va uning organizmdagi suv-tuz muvozanatini tartibga solishdagi funksiyasi ilgari to‘liq o‘rganilmagan bo‘lsa-da, so‘nggi yillarda ushbu sohada olib borilgan ilmiy izlanishlar kasallikni aniqlash va davolashda yangi yondashuvlarni taklif qilmoqda.Bugungi kunda qandsiz diabet kasalligi nafaqat endokrinologiya sohasida, balki neyroloji va kardiologiya bo‘yicha ham jiddiy ilmiy muammo sifatida qaraladi. Kasallikning ikki asosiy turi mavjud: markaziy (neyrogen) qandsiz diabet, bu gipotalamus yoki gipofiz bezidagi buzilishlar bilan bog‘liq bo‘lib, bu gormonning ishlab chiqarilishini kamaytiradi; va nefrogen qandsiz diabet, bunda buyraklar vazopressinga nisbatan rezistent bo‘ladi. Ushbu turdagi qandsiz diabetning diagnostikasi va davolash usullari turlicha bo‘lib, har bir holatni alohida yondashuv bilan ko‘rib chiqish zarur.Biokimyoviy nuqtayi nazardan, qandsiz diabetning kelib chiqishi ADGning o‘zaro aloqalari va unga bog‘liq bo‘lgan aquaporin-2 (AQP2) suv kanallarining faolligi bilan chambarchas bog‘liq. Bu kanallar buyraklar orqali suvni qayta so‘rishda muhim rol o‘ynaydi. Agar ADG etishmasa yoki buyraklar bu gormonni tanimasalar, suv qayta so‘rilmaydi va organizmda suvsizlanish boshlanadi. Ushbu biokimyoviy mexanizmning yaxshi o‘rganilishi, qandsiz diabet kasalligini erta aniqlash va to‘g‘ri davolash imkoniyatlarini yaratadi.Shuningdek, qandsiz diabetning diagnostikasi uchun amalga oshirilayotgan zamonaviy tadqiqotlar ko‘plab yangi metodlar va davo usullarini ishlab chiqishga olib kelmoqda. Bu kasallikning davolashda desmopressin kabi sintetik vazopressin analoglari ishlatiladi, ammo nefrogen turdagi qandsiz diabetda bu preparatlar samarali bo‘lmasligi mumkin. Shu sababli, bu mavzu ilmiy izlanishlar uchun dolzarb bo‘lib, uni yanada chuqurroq o‘rganish, davo usullarini takomillashtirishga xizmat qiladi.Ushbu kasallikning rivojlanishi va patogenezini to‘g‘ri tushunish, shuningdek, biokimyoviy mexanizmlarini chuqur o‘rganish, endokrinologiya, nefrologiya va kardiologiya sohalarida yangi diagnostik yondashuvlarni ishlab chiqish va samarali davolash strategiyalarini ishlab chiqishda muhim ahamiyatga ega.
