OʻZBEK SHEVALARINING OʻRGANILISHI VA DIALEKTAL LUGʻATLARNING AHAMIYATI HAQIDA
Keywords:
Kalit soʻzlar. Til, sheva, lahja, dialekt, xalq tili, lugʻat, dialektal lugʻat, lugʻat tiplari, madaniy til, etnografizmlar, lungvokulturemalar, til korpusi, dialektal korpus, tadqiqot, tahlil, metod.Abstract
Annotatsiya. Lugʻat tilning boyligi va jozibasini koʻrsatuvchi, uning xazinasini saqlovchi va
imkoniyatlarini ochib beruvchi vosita sanaladi. Yoʻqolib borayotgan til va dialektlarning soʻz
boyligini asrab qolishda, keyinchalik ularni oʻqib-oʻrganish va tadqiq qilishda lugʻatlarning
ahamiyati juda katta. Shuning uchun ham lugʻatlar millat xazinasidir. Ularni tuzish doimo dolzarb,
birlamchi vazifa hisoblanib kelingan. Bu kichik tadqiqotimizda oʻzbek sheva va lahjalarning tadqiqi
boʻyicha qisqacha tadriji hamda dialektal lugʻatchiligi tarixi, tiplari va oʻz oldiga qoʻygan muhim
masalalariga e’tibor qaratilgan. Shuningdek, bugungi kunda oʻzbek dialektologiyasi fani oldidagi
dolzarb vazifalar haqida fikr yuritilgan.
References
1. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 20 октябрдаги
«Мамлакатимизда ўзбек тилини янада ривожлантириш ва тил сиёсатини
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПФ-6084-сон фармони //
2. Ashirboyev S. Oʻzbek shevalarini oʻrganish tamoyillari. “Terminologiya va dialektologiyaning
zamonaviy masalari” mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari. – Toshkent:
Bookmany print, 2023. – 204 b.
3. Bahodirova G. Oʻzbek tilining kashtachilik leksikasi va uning leksikografik talqini:
Filol.fan.b.fals.dok...diss. – Qarshi, 2023. – 148 b.
4. Fуломов X. Ўзбек тилининг Жиззах шеваси: Фил.фан.ном.дисс. – T., 1954. – 223 б.
5. Ibodova A. Oʻzbek tilida non va non mahsulotlari bilan bogʻliq lugʻaviy birliklar talqini:
Filol.fan.b.fals.dok...diss. – Samarqand, 2023. – 142 b.
6. Suvanova M. Oʻzbek xalq shevalari urf-odat, marosim leksikasining lingvoareal talqini:
Filol.fan.b.fals.dok...diss. – Qarshi, 2023. – 134 b.
7. Xudayberganova D. Dostonlar tilida fonetik dialektizmlar. Filologik tadqiqotlar. – Toshkent:
Muhahrir, 2020, – B. 84-87.
9. Xudoyberganova D. Lingvokulturologiya terminlarining qisqacha izohli lug‘ati. – Toshkent,
2015. – 56 b.
10. Абдиев М. Соҳа лексикасининг систем таҳлили муаммолари. Монография. – Тошкент:
А.Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 2004. – 188 б.
11. Афзалов Ш. Ўзбек тилининг Паркент шеваси: Фил.фан. ном.дисс. – T., 1952. – 193 б.
12. Бердиев Х. Ўзбек тилининг ўтовсозлик лексикаси: филол.фан.б.фалс. док…дисс. –
Самарқанд, 2017. – 148 б.
13. Жўраев Б. Юқори Қашқадарё ўзбек шевалари лексикаси, Ўзбек шевалари лексикаси, –
Тошкент, 1966. – 284 б.
14. Ишаев А. Қорақалпоғистон ўзбек шеваларининг луғати. – Тошкент, 1997. – 102 б.
15. Ишаев А. Ўзбек диалектал лексикографияси. – Тошкент: Фан.1990, –140 б.
16. Қаршиев Н. Ўзбек тилининг қоракўлчилик терминологияси. филол. фан.б. фалс. док…
дисс. – Самарқанд, 2021. – 136 б.
17. Мадраҳимов O. Ўзбек тилининг ўғуз лаҳжаси лексикасини ўрганиш масалалари. –
Тошкент: Фан, – 184 б.
18. Муродова Н. Ўзбек адабий тили ва шевалар лексикасининг қиёсий тадқиқи. – Т.: Фан,
2005. – 176 б.
19. Мусаева Ф. Ўзбек шеваларининг лингвомаданий тадқиқи. – Тошкент: Фан. 2019, – 120 б.
20. Поливанов Е.Д. Узбекская диалектология и узбекский литературный язык. – Т.:
Узгосиздат, 1933 г. – 45 с.
21. Раҳимов С. Сурхондарё ўзбек шевалари луғати. – Термиз, 1995. – 88 б.
22. Раҳмонов Б., Сурхондарё чорвачилик лексикасида этнографизмлар // Ўзбек тили ва
адабиёти. -№4, 2018, – Б. 52-57.
23. Сарибаев Ш. Казахская регионалъная лексикография. – Алмати, 1976. – 166 с.
24. Темиров Ш. Самарқанд вилояти оронимларининг лисоний тадқиқи: филол. фан. б. фалс.
док…дисс. – Самарқанд, 2019. – 144 б.
25. Ўзбек халқ шевалари луғати. – Тошкент: Фан, 1971, – 409 б.
26. Ўзбекистон Миллий энциклопедияси. Биринчи жилд. – Т.: Миллий энциклопедия, 2000,
– 689 б.
27. Файзуллоев Ў. Ўзбек фольклоридаги Лингвокультеремаларнинг инглизча таржимада
берилиши (болалар фольклори жанри ва эртаклар мисолида):
филол.фан.б.фалс.док…дисс. – Тошкент. 2019. – 156 б.
28. Холова M. Ўзбек миллий шевалари корпусини тузишнинг лингвистик асослари (Бойсун
тумани “ж”ловчи шевалари мисолида): филол.фан.б.фалс.док…дисс. – Термиз. 2022. –
128 б.
29. Юнусов Ғ.О. Ўзбек шевалари таснифидан бир тажриба. –Т.: Ўздаврнашр, 1935 йил. –68
б.
30. Erbutayeva, S. U. (2021). About some auxiliary words in Uzbek language. Academicia: An
International Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 1294-1300.
31. Kamol o‘g‘li, H. H. (2024, October). The Role of Auxiliary Words in the Formation of
Phraseological Units. In International Conference on Adaptive Learning Technologies (Vol.
10, pp. 55-56).
32. Yoqubov, I. (2025). Uzbek Spelling Rules: History, Principles, and Modern
Applications. Pedagogika, psixologiya va ijtimoiy tadqiqotlar jurnali, 4(2), 20-26.
