“DEVONU LUGO‘TIT TURK” QO‘LYOZMASIDA BERILGAN HASHAROTLAR (INSECTORUM) KLASSIFIKATSIYASI
Keywords:
Kalit so‘zlar. Hasharot, entomologiya, qattiq qanotli hasharotlar, arxaik, umurtqasizlar, bo‘g‘imoyoqlilar, semantika, etimologiya, semantik o‘zgarishlar, organik suyuqliklar, subtropik, instinkt, himoya qobig‘i, bargxo‘r, fonetik o‘zgarish.Abstract
Annotatsiya. Mazkur maqolada XI asrga tegishli Mahmud Qoshg‘ariyning “Devonu
lug‘otit turk” (Turkiy so‘zlar devoni) qo‘lyozmasi tarkibida kelgan ikki qanotlilar, parda qanotlilar,
qo‘sh parda qanotlilar, yumshoq qanotlilar, o‘rgimchaksimonlar, xalitseralilar turkumiga kiruvchi
hasharot nomlarining qiyosiy tahlil to‘g‘risida so‘z yuritiladi. Mazkur zoonimlarning ayrimlari
yakka so‘z holatida, ayrimlari esa adabiy janrlar hisoblanmish maqol hamda she’riy parchalar
tarkibida kelgan bo‘lib, mazkur zoonimlar batafsil izohlar va ta’riflar bilan boyitilgan.
Qo‘lyozmada kelgan qadimgi turkiy va o‘g‘uzcha hasharotlar nomlarini bugungi kundagi o‘zbek
tili nutq jarayonlarida ishlatib kelinayotgan shakli bilan qiyoslashda “O‘zbek tili izohli lug‘ati”
dan keng foydalanilgan.
References
1. Мурадов С. А, Вредне и полезно насекомне клопчатника и дубикс сельскохозяйственной
культуры Узбекистана. 1977.
2. Abdushukurov. B, “XI-XIV asrlar turkiy yozma manbalar tilidagi zoonimlar” nomli diss.
Ozbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi X.S.Sulaymonov nomidagi qo‘lyozmalar instituti.
– 1998, Toshkent. 7 - b
3. Mуталлибов. С, (таржимон ва нашрга та нашрга тайёрловчи) Маҳмуд Қошғарийнинг
“Девону луғотит турк (Туркий сўзлар девони)” қўлёзмаси, Ўзбекистон ССР Фанлар
академияси A.С. Пушкин номидаги тил ва адабиёт институти ва Абу Райҳон Беруний
номидаги Шарқшунослик институти, Ўзбекистон ССР Фанлар академияси нашриёти, I
том, №: 81. Тошкент. 1963. 112, 114 - бб.
2. Мадвалиев. A ва бошқалар, “Ўзбек тилининг изоҳли луғати”, Ўзбекистон Республикаси
Фанлар академияси, Алишер Навоий номидаги тил ва адабиёт институти, “Ўзбекистон
миллий энсиклопедияси” давлат илмий нашриёти, Тошкент. 2021. 478, 97, 243, 615, 410,
444 - бб.
3. Виноградова Е. Б., Карпова С. Г.. Сезонные и суточные ритмы кровососущих комаров.
СПб.: Зоологический институт РАН, 2010. ISBN 978-5-98092-092-6.
4. Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси, «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат
илмий нашриёти Тошкент. 2010. 891 - b.
5. Mуталлибов. С, (таржимон ва нашрга та нашрга тайёрловчи) Маҳмуд Қошғарийнинг
“Девону луғотит турк (Туркий сўзлар девони)” қўлёзмаси, Ўзбекистон ССР Фанлар
академияси A.С. Пушкин номидаги тил ва адабиёт институти ва Абу Райҳон Беруний
номидаги Шарқшунослик институти, Ўзбекистон ССР Фанлар академияси нашриёти, II
том, №: 81. Тошкент. 1963. 21, 332 - бб.
6. Ergasheva X., Egamberdiyev M. Entomologıya. O‘quv uslubiy qo‘llanma, - Namangan
Namangan davlat unıversıtetı,. 2023.
7. Mуталлибов. С, (таржимон ва нашрга тайёрловчи) Маҳмуд Қошғарийнинг “Девону
луғотит турк (Туркий сўзлар девони)” қўлёзмаси, Ўзбекистон ССР Фанлар академияси
A.С. Пушкин номидаги тил ва адабиёт институти ва Абу Райҳон Беруний номидаги
Шарқшунослик институти, Ўзбекистон ССР Фанлар академияси нашриёти, III том, №:
81. Тошкент. 1960. 224, 237, 378, - бб.
8. Richard J. Howard, Gregory D. Edgecombe, David A. Legg, Davide Pisani, Jesus Lozano-
Fernandez. Exploring the evolution and terrestrialization of scorpions (Arachnida: Scorpiones)
with rocks and clocks // Organisms Diversity & Evolution. -2019-03-01. - Vol. 19, iss. 1. -P. 71-86. ISSN 1618-1077. DOI:10.1007/s13127-019-00390-7. Архивировано 18 avgust
2023 года.
Internet manbalar:
www.kh-davron.uz/kutubxona/multimedia/mahmud-koshgariy-va-uning-
2. devoni-lugatit-turk-asari-videodars-devoni-lugatit-turk-3-jildlik.html
3. https://uz.wikipedia.org/wiki/Devonu_lug%CA%BBotit_turk
4. https://www.intereuroconf.com/index.php/ispc/article/download
5. https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/download/27903/28
6. https://in-academy.uz/index.php/yo/article/download/30310/19406/30119