HINDISTON VA POKISTON O‘RTASIDAGI MOJARONING MINTAQAVIY ENERGETIKA LOYIHALARIGA TA’SIRI VA MARKAZIY OSIYO UCHUN AHAMIYATI
Keywords:
Indus Waters Treaty, CASA-1000, TAPI, Xitoy-Pokiston Iqtisodiy Koridori (CPEC), Chabahar porti, Markaziy Osiyo energetika xavfsizligi, transchegaraviy suv resurslari, Afg‘oniston tranzit xavfi, Transkaspiy yo‘lagi, geosiyosiy raqobat, Hindiston–Pokiston nizosi, Markaziy Osiyo infratuzilma loyihalari, mintaqaviy barqarorlik.Abstract
Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi tarixiy va hozirgi geosiyosiy mojaro Janubiy va Markaziy Osiyoning transchegaraviy energetika va infratuzilma loyihalariga jiddiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ayniqsa, Indus Waters Treaty (IWT) bekor qilinishi va Jammu va Kashmirda Hindiston tomonidan yirik GESlarning qurilishi Pokistonning suv va energiya xavfsizligini xavf ostiga qo‘ydi. Bu esa CASA-1000 va TAPI kabi yirik energetika tashabbuslari uchun xavfsizlik va tranzit muammolarini yuzaga keltirmoqda. Mintaqadagi bu vaziyat Markaziy Osiyo davlatlari uchun ham bevosita tahdid bo‘lib, suv resurslarini siyosiylashtirish xavfi oshmoqda va energetika eksport yo‘llari diversifikatsiyasini zarur etmoqda.
Shuningdek, Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi ziddiyatlar Xitoy–Pokiston iqtisodiy koridori (CPEC) xavfsizligini murakkablashtirib, Markaziy Osiyoga yo‘naltirilgan alternativ transport va energetika loyihalarini (Transkaspiy, Chabahar porti orqali yo‘nalishlar) dolzarb qilmoqda. Xitoyning mintaqadagi iqtisodiy va xavfsizlik borasidagi faoliyati kuchaygan bir paytda, Hindiston esa Chabahar porti va Eron orqali Markaziy Osiyoga chiqish strategiyasini rivojlantirishga intilmoqda. Bu jarayon mintaqaviy geoiqtisodiy va geosiyosiy bosimlarni kuchaytirib, Markaziy Osiyoning tashqi kuchlar raqobat maydoniga aylanish xavfini orttirmoqda.
Maqolalarda qayd etilishicha, mazkur mojaroning energetika va transport loyihalariga salbiy ta’siri investorlarning ehtiyotkorligini kuchaytirib, moliyaviy resurslarni jalb qilish jarayonini murakkablashtiradi. Shu sabab, Markaziy Osiyo davlatlari uchun yo‘nalishlarni diversifikatsiya qilish, ichki energetika salohiyatini rivojlantirish va suv resurslari hamkorligini mustahkamlash strategik ahamiyat kasb etmoqda. Bu esa mintaqaviy xavfsizlik va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun muhim vosita bo‘lib qolmoqda.
