GLOBAL IQLIM O‘ZGARISHI VA GENETIK MOSLASHUV: O‘SIMLIKLAR VA HAYVONLARNING YANGI EVOLYUTSION STRATEGIYALARI

Authors

  • Abdullayeva Mohira Yusufboy qizi Author

Keywords:

Kalit so‘zlar: Global iqlim o‘zgarishi, genetik moslashuv, fenotipik plastiklik, allel chastotasi, epigenetika, evolyutsion strategiyalar, biologik xilma-xillik, adaptatsiya, ekologik stress, populyatsiya genetikasі.

Abstract

Ushbu maqolada global iqlim o‘zgarishining o‘simliklar va hayvonlar populyatsiyalariga ta’siri, shuningdek, ularning genetik darajadagi moslashuv jarayonlari tahlil qilinadi. Iqlimning global miqyosdagi isib borishi, yog‘ingarchilik rejimlarining o‘zgarishi, ekstremal ob-havo hodisalarining ko‘payishi va ekotizimlarning noturg‘unlashuvi biologik xilma-xillikka bevosita ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu holatga javoban o‘simliklar va hayvonlar hayotiy strategiyalarini, reproduktiv mexanizmlarini va genetik tarkiblarini moslashtirishga majbur bo‘lmoqda.

Maqolada genetik moslashuvning asosiy yo‘nalishlari sifatida allel chastotalarining o‘zgarishi, genomik mutatsiyalar, epigenetik reaktsiyalar va fenotipik plastiklik tahlil etiladi. Shu bilan birga, o‘simliklar va hayvonlarda kuzatilayotgan yangi evolyutsion strategiyalar — masalan, tezlashtirilgan avlod almashinuvi, migratsion yo‘nalishlarning o‘zgarishi, yashash muhitiga nisbatan sezuvchanlikning oshishi va endemik turlarning genetik diversifikatsiyasi — ilmiy dalillar bilan asoslab beriladi.

Tadqiqotda molekulyar biologiya, ekologiya, biogeografiya va bioinformatika metodlariga tayanilgan holda, klimatik o‘zgarishlarga moslashuv jarayonlarining zamonaviy yondashuvlari yoritilgan. Maqola oxirida o‘simlik va hayvon turlarining genetik resurslarini saqlab qolish bo‘yicha tavsiyalar keltirilgan. Ushbu tadqiqot global biologik xavfsizlik va barqaror ekotizimlar ta’minotida muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega.

References

1. Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Cambridge University Press, 2021.

2. Parmesan, C. & Yohe, G. (2003). A globally coherent fingerprint of climate change impacts across natural systems. Nature, 421(6918), 37–42.

3. Hoffmann, A.A. & Sgrò, C.M. (2011). Climate change and evolutionary adaptation. Nature, 470(7335), 479–485.

4. Jump, A.S. & Peñuelas, J. (2005). Running to stand still: adaptation and the response of plants to rapid climate change. Ecology Letters, 8(9), 1010–1020.

5. Bellard, C., Bertelsmeier, C., Leadley, P., Thuiller, W., & Courchamp, F. (2012). Impacts of climate change on the future of biodiversity. Ecology Letters, 15(4), 365–377.

6. Nicotra, A.B., et al. (2010). Plant phenotypic plasticity in a changing climate. Trends in Plant Science, 15(12), 684–692.

7. Reusch, T.B.H. (2014). Climate change in the oceans: evolutionary versus phenotypically plastic responses of marine animals and plants. Evolutionary Applications, 7(1), 104–122.

8. Menzel, A., et al. (2006). European phenological response to climate change matches the warming pattern. Global Change Biology, 12(10), 1969–1976.

9. Skelly, D.K., et al. (2007). Evolutionary responses to climate change. Ecology, 88(2), 285–291.

10. Thomas, C.D., et al. (2004). Extinction risk from climate change. Nature, 427(6970), 145–148.

11. Bradshaw, W.E. & Holzapfel, C.M. (2006). Evolutionary response to rapid climate change. Science, 312(5779), 1477–1478.

12. Charmantier, A., et al. (2008). Adaptive phenotypic plasticity in response to climate change in a wild bird population. Science, 320(5877), 800–803.

13. Urban, M.C. (2015). Accelerating extinction risk from climate change. Science, 348(6234), 571–573.

14. Hannah, L., et al. (2002). Climate change-integrated conservation strategies. Global Ecology and Biogeography, 11(6), 485–495.

15. Hughes, L. (2000). Biological consequences of global warming: is the signal already apparent? Trends in Ecology & Evolution, 15(2), 56–61.

Published

2025-06-07

How to Cite

Abdullayeva Mohira Yusufboy qizi. (2025). GLOBAL IQLIM O‘ZGARISHI VA GENETIK MOSLASHUV: O‘SIMLIKLAR VA HAYVONLARNING YANGI EVOLYUTSION STRATEGIYALARI. PEDAGOGS, 83(1), 87-95. https://scientific-jl.com/ped/article/view/19003