TURLI TIZIMLI TILLARDA SOTSIOMADANIY BIRLIKLAR SHAKLLANISHINING OʻZIGA XOS XUSUSIYATLARI

Abstract

Til – bu nafaqat aloqa vositasi, balki xalq tafakkuri, madaniy xotirasi va ijtimoiy ongining mujassam ifodasidir. Har bir millatning tili o‘ziga xos leksik, fonetik va grammatik tizimga ega bo‘lishi bilan bir qatorda, u xalqning tarixiy tajribasi, madaniy qadriyatlari, urf-odatlari va dunyoqarashini ham o‘zida ifoda etadi. Ayniqsa, sotsiomadaniy birliklar tilda milliy mentalitet, turmush tarzi va sivilizatsion xususiyatlarning yorqin namoyoniga aylanadi. Ushbu birliklar orqali til egasining jamiyatdagi o‘rni, qadriyatlarga munosabati, axloqiy-estetik mezonlari va madaniy qarashlari aniqlanadi. Sotsiomadaniy birliklar jumlasiga realiyalar, frazeologizmlar, madaniy konnotatsiyali so‘zlar, metaforalar, xalq og‘zaki ijodiy birliklari va milliy ramziy ifodalar kiradi. Ular til tizimining sathlarida chuqur ildiz otgan bo‘lib, tarjima jarayonida yoki boshqa til vakillari bilan muloqotda muayyan madaniy to‘siqlar keltirib chiqaradi. Chunki har bir tilda sotsiomadaniy birliklar o‘z tarixiy-madaniy konteksti asosida shakllanadi va faqat lingvistik emas, balki madaniy anglashni ham talab qiladi. Turli tizimli tillar – masalan, ingliz, rus va o‘zbek tillarida sotsiomadaniy birliklarning shakllanishi va ishlatilishida muhim farqlar mavjud. Bular sintaktik tuzilish, leksik yasalish, madaniy asos, diniy e’tiqodlar, tarixiy tajriba va xalq psixologiyasi bilan belgilanadi. Natijada bir til uchun odatiy bo‘lgan sotsiomadaniy birlik, boshqa til uchun tushunarsiz yoki notabiiy bo‘lishi mumkin. Mazkur mavzuning dolzarbligi shundaki, bugungi globallashuv, tillararo o‘zaro ta’sir, tarjima amaliyoti va madaniyatlararo kommunikatsiya sharoitida sotsiomadaniy birliklarni chuqur o‘rganish zarurati tobora ortib bormoqda. Ularni o‘rganish orqali nafaqat tilshunoslik masalalari hal etiladi, balki madaniyatlararo tushunish, millatlararo muloqot va til o‘rgatish metodikasida ham samarali natijalarga erishish mumkin.