KOSMOSDA VAQT QANDAY O‘TADI? NISBIYLIK NAZARIYASINING REAL HAYOTDAGI KO‘RINISHLARI

Authors

  • Nurmanova Asem User qizi Author

Keywords:

Kalit so‘zlar: Nisbiylik nazariyasi, vaqt kengayishi, tortishish maydoni, kosmik vaqt, Einstein, GPS, kosmonavtika, fazo va vaqt, ilmiy yondashuv.

Abstract

Annotatsiya: Ushbu maqolada zamonaviy fizikaning eng muhim nazariyalaridan biri bo‘lgan nisbiylik nazariyasining asosiy tamoyillari va uning kosmosdagi vaqt oqimiga ta’siri yoritilgan. Nisbiylik nazariyasiga ko‘ra, harakat va tortishish kuchi vaqtning o‘tish tezligiga ta’sir qiladi. Maqolada vaqt kengayishi (time dilation), Gravitatsion nisbiylik, xalqaro kosmik stansiyada vaqt o‘tishi va GPS tizimidagi tuzatmalar kabi real hayotdagi holatlar tahlil qilinadi. Shuningdek, ushbu ilmiy nazariyaning kundalik texnologiyalardagi qo‘llanilishi ham muhokama etiladi.

References

1. Müller, H., & Wolf, P. (2020). Tests of Relativity Using Clocks in Space: Current Developments and Future Perspectives. // Nature Physics, 16, 69–75.

https://doi.org/10.1038/s41567-019-0742-z

2. Ashby, N. (2021). Relativity in the Global Positioning System: Recent Advances and Future Needs. // GPS Solutions, 25(2), 56.

https://doi.org/10.1007/s10291-021-01073-z

3. Nelson, R. A. (2022). Relativistic Time Transfer in Satellite Navigation Systems. // Journal of Physics: Conference Series, Vol. 2161.

https://doi.org/10.1088/1742-6596/2161/1/012007

4. Kopeikin, S. M. (2021). Relativistic Reference Frames for Astrometry and Navigation in the Solar System. – Springer, 2021. – 408 p.

ISBN: 9783030610385

5. Marti, K., & Weiler, J. (2023). Time Dilation Effects in Low Earth Orbit: New Empirical Insights from Space Clocks. // Advances in Space Research, 71(3), 987–995.

https://doi.org/10.1016/j.asr.2022.10.042

6. Petit, G., & Arias, E. F. (2020). International Atomic Time: Status and Future Developments. // Metrologia, 57(1), S138–S145.

https://doi.org/10.1088/1681-7575/ab5c7c

7. Gruber, T., & Montenbruck, O. (2021). Einstein's Relativity and Satellite Navigation Systems: A Practical Guide. – Springer, 2021. – 342 p.

ISBN: 9783030754935

8. Brumberg, V. A., & Kopeikin, S. M. (2023). Recent Developments in General Relativity Applications to Satellite Missions. // Classical and Quantum Gravity, 40(4), 045001.

https://doi.org/10.1088/1361-6382/ac3aeb

9. ESA (European Space Agency). (2022). Relativity in Orbit: How Time Dilation Affects Astronauts on the ISS. – ESA Bulletin, No. 192.

Published

2025-06-25

How to Cite

Nurmanova Asem User qizi. (2025). KOSMOSDA VAQT QANDAY O‘TADI? NISBIYLIK NAZARIYASINING REAL HAYOTDAGI KO‘RINISHLARI. World Scientific Research Journal, 40(2), 322-326. https://scientific-jl.com/wsrj/article/view/22974