KOD ALMASHTIRISH HODISASI VA UNING SOTSIOLINGVISTIK SABABLARI
Keywords:
Kalit so’zlar: kod almashtirish, sotsiolingvistika, ikki tillilik, o‘zbek tili, rus tili, shahar nutqi, til identiteti, yoshlar nutqi, til siyosati, post-sovet tilshunosligi.Abstract
Annotatsiya: Ushbu tadqiqot ko‘p tilli O‘zbekiston kontekstida kod
almashtirishning sotsiolingvistik hodisasini o‘rganadi. Kod almashtirish – bu bir nutq
doirasida ikki yoki undan ortiq tillarning navbatma-navbat qo‘llanishi bo‘lib, u ayniqsa
o‘zbek jamiyatida, xususan o‘zbek va rus tillari o‘rtasida tobora keng tarqalmoqda.
Tadqiqot tilshunoslik, psixologik va ijtimoiy omillar aholining turli qatlamlari til
xulqiga qanday ta’sir qilishini o‘rganadi. Sotsiolingvistik kuzatuv va nutq tahliliga
asoslangan holda maqola kod almashtirishning bir nechta sabablarini aniqlaydi:
pragmatik qulaylik, ijtimoiy identifikatsiyani ifodalash, obro‘li tilga intilish va leksik
bo‘shliqlarni to‘ldirish. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, kod almashtirish namunalari yosh,
ta’lim darajasi, shahar-qishloq farqi va ommaviy axborot vositalariga ta’sir darajasiga
qarab farqlanadi. Bu hodisa ayniqsa yoshlar va shahar kasb egalari orasida, xususan
raqamli kommunikatsiyada keng tarqalgan. Maqolada xulosa qilinishicha,
O‘zbekistonda kod almashtirish oddiy lingvistik tendensiya emas, balki murakkab
sotsiomadaniy jarayonlarning aksidir. Bu esa til siyosati, shaxsiy va guruh identiteti
hamda post-sovet til manzarasidagi madaniyatlararo muloqotga ta’sir ko‘rsatadi. Kod
almashtirishning odatiylashuvi shuningdek shahar o‘zbek nutqida gibrid nutq
uslublarining shakllanayotganidan dalolat bo‘lishi mumkin.
References
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Майерс-Скоттон, К. Социальная мотивация код-свитчинга: данные из
Африки. – Оксфорд: Clarendon Press, 1993.
2. Гумперц, Дж. Дж. Стратегии дискурса. – Кембридж: Cambridge University
Press, 1982.
3. Ауэр, П. Код-свитчинг в разговоре: язык, взаимодействие и
идентичность. – Лондон: Routledge, 1998.
4. Фирман, В. Планирование языка и национальное развитие: опыт
Узбекистана. – Берлин: Mouton de Gruyter, 1991.
5. Маматов, С. (2019). “O‘zbekistonda ikki tillilik va kod almashtirish hodisasi.”
// O‘zbek tili va adabiyoti, 2(3), 85–92.
6. Pavlenko, A. (2008). Multilingualism in Post-Soviet Countries: Language
Revival, Survival, and Change. // International Journal of Bilingual Education
and Bilingualism, 11(3–4), 275–314.
7. Назаров, А. (2021). “Kod almashtirish va zamonaviy o‘zbek tilining sotsiologik
holati.” // Filologiya va tillarni o‘qitish, 6(4), 40–47.
8. Fishman, J. A. (1972). The Sociology of Language. – Rowley, MA: Newbury
House.
9. Zaynutdinova, G. (2020). “Sotsiolingvistik nuqtai nazardan kod
almashtirishning pragmatik funksiyalari.” // Milliy til va zamonaviy jamiyat,
1(1), 59–68.
10. UNESCO (2021). Multilingualism and Cultural Diversity in the Digital Era. –
Paris: UNESCO Publishing.
