DIALEKTIK MOHIYATDA UMUMINSONIY QADRIYATLARNING SHAKLLANISHI

Abstract

Umuminsoniy  va  diniy  qadriyatlar  o‘rtasidagi  dialektik  aloqaning  chuqur 
falsafiy mohiyati shundaki, bu ikki qadriyat tizimi insonning mavjudlikdagi ikki asosiy 
tomonini  –  biologik  ijtimoiylik  va  ruhiy-metafiziklikni  uyg‘unlashtirishga  xizmat 
qiladi. Insoniyat qadimdan hayotiy me’yorlar va axloqiy tamoyillarni shakllantirishda, 
bir  tomondan,  o‘zining  tajribaviy  ongiga,  boshqa  tomondan  esa,  ilohiy  vohiyga 
tayangan.  Natijada  qadriyatlar  dunyosi  umuminsoniy  mezonlar  bilan  diniy-me’rifiy 
tushunchalar o‘rtasida shakllangan doimiy o‘zaro ta’sir jarayonida boyigan. 
Dialektik mohiyatda umuminsoniy qadriyatlar – bu insoniyat jamiyatining eng 
optimal,  eng  murosaviy  va  universal  shaklda  tan  olingan  mezonlari  bo‘lsa,  diniy 
qadriyatlar – ularning transsendent asosli, mutlaq haqiqatga tayanadigan, ilohiy asosda 
mustahkamlangan  talqinidir.  Boshqacha  aytganda,  har  bir  umuminsoniy  qadriyat 
o‘zining chuqur qatlamida diniy asosga ega bo‘lishi mumkin, lekin bu har doim shart 
emas. Shu nuqtada qadriyatlar dialektikasining o‘ziga xosligi shundaki, ular bir-birini 
faqat to‘ldiribgina qolmaydi, balki bir-birining shakllanishiga ham sabab bo‘ladi. 
Falsafa  doktori  H.Olimov  shunday  deydi:  “Diniy  qadriyatlar  faqat  diniy 
jamiyatlar  uchun  emas,  balki  butun  insoniyatga  tegishli  bo‘lgan  umuminsoniy 
qadriyatlarni ham anglashda asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi. Ular hayotning ilohiy 
talqinini  beradi  va  umuminsoniy  qadriyatlarning  asosini  chuqurroq,  mukammalroq 
anglashga imkon yaratadi”.